agnieszka polska - projekcja filmów oraz spotkanie z artystką / 15(poniedziałek).10.2012 / godz.18:00 / galeria biała

Tym razem w rachach projektu ende neu zapraszam na spotkanie z Agnieszką Polską, artystką wizualną, której twórczość skupia się wokół szeroko pojętego wideo. Audiowizualne medium w przypadku tej artystki, z roku na rok, ulega interesującym przeobrażeniom. Zmianom tym towarzyszą nowe zagadnienia realizowane w kolejnych pracach. Celem niniejszego wydarzenia jest jednak próba uchwycenia czynników, które pośród owych przemian pozostają niezmienne, ponieważ szczególnie interesująca w dziełach tej młodej artystki wydaje się być ich warstwa ideowa.

Polska swoją przygodę z filmem rozpoczęła już podczas studiów, kiedy to wykreowała swój charakterystycznych język wizualny, bazujący na idei ożywienia fotografii. Pierwsze animacje utrzymane są w onirycznym nastroju, a zwolnione tempo poruszających się obrazów sugestywnie kreuje klimat podskórnie narastającego erotyzmu. Zjawisko to, mimo iż skrzętnie ukryte pod powierzchnią papierowych postaci, wraz z rozwojem akcji, coraz silniej zaczyna dominować nad nieożywioną materią czarno-białej ikonografii. Tym sposobem cały puszczony w ruch spektakl, zaskakująco nabiera rumieńców rzeczywistego życia. 

Osobnym rozdziałem twórczości filmowej Polskiej są dzieła podejmujące grę z klasycznymi dziełami sztuki. Szczególnym przykładem tego rodzaju, jest film wideo Uczulanie na kolor (2009), który przywołuje performens Włodzimierza Borowskiego. Pochodząca z Lublina artystka odnajduje swój własny sposób, aby zmierzyć się z członkiem wręcz mitycznej Grupy Zamek. Realizacja ta, nosząca znamiona klasycznego dokumentu jest próbą małego oszustwa. Pracownia ukazana w filmie nie jest autentyczną pracownią artysty, podobnie jak dalekimi od oryginału wydają się być filmowane artefakty. Wszystko to przedstawione jest w nudnawo-bezemocjonalnej konwencji dokumentalnej autentyczności. Niemniej jednak, na drugim biegunie tego żartu obecny jest znacznie istotniejszy - wątek, wnoszący ze sobą element powagi. Otóż, nawiązanie kontaktu z nieżyjącym już Borowskim, jest również próbą wskrzeszenia idei obecnej w jego sztuce. Konstruowanie własnej wypowiedzi artystycznej na bazie dzieła innego artysty skutkuje tym, że utrzymany w ironicznym tonie film Polskiej rozgrywa się w duchowej rzeczywistości Borowskiego, którą dla własnych potrzeb zawłaszczyła sobie odważna artystka. Film ten stawia zatem pytanie właściciela ukazanej w filmie „przestrzeni”. Wariacja na temat klasycznych dzieł sztuki stanowi również główny temat dwóch innych filmów z tego samego roku, czyli: Zapominanie nazw własnych (2009) oraz Moje ulubione rzeczy (2009). 

Artystka zdecydowała się ostatnio na pracę z żywymi aktorami, co równocześnie zaowocowało rozwinięciem dotychczasowych krótkich form. Na spotkaniu w Galerii Białej będziemy mieli okazję zapoznać się z wybranymi przykładami dotychczasowych prac artystki łącznie z najnowszą realizacją pod tytułem Włosy (2012). Jest to najdłuższy z dotychczasowych filmów Polskiej oraz, jak nigdy przedtem, niemalże w całości zagrany przez żywych aktorów. Film ten poprzedza How the work is done (2011), opowieść o strajku studentów, który odbył się w 1956 roku w krakowskiej ASP. Zamiast studentów, w kadrze obserwujemy wypchane ubrania jedynie imitujące obecność ludzkich postaci. Tutaj jeszcze na równych prawach egzystuje animowana sekwencja. Ten ciekawy zabieg powoduje, iż sztucznie generowany obraz wydaj się być bliższy życia, niż obraz uzyskany przy użyciu kamery. Dopiero w tym fragmencie spotykamy obrazy ludzkiego ciała, dodajmy: ciała pochłoniętego pracą. Ciekawe, że przebiegający w ciszy proces twórczy studentów emanuje intymnym nastrojem, nasuwającym skojarzenie z pierwszymi (studenckimi) filmami. Animowana rzeczywistość marzenia sennego studentów, podobnie jak pracownia ASP, jest przestrzenią zawieszonej na czas strajku twórczej pracy. Kolorowy sen studentów odbywa się zatem w miejscu transcendentnym w stosunku do czarno-białego warsztatu pracy.

Ostatnie dzieło nawiązuje do słynnego amerykańskiego musicalu i podobnie jak on dotyka zagadnienia kontrkulturowej rewolucji. Jednak tłem do tańca polskich hippisów będzie muzyka grupy Breakout, natomiast głównym motorem napędzającym akcję filmu okaże się być podróż tajemniczego kamienia o nazwie Auroryt, w poszukiwanie którego wybiera się para głównych bohaterów. Ten minerał, wykazujący niezwykłe właściwości, z jednej strony pełni funkcję czegoś w rodzaju kamienia filozoficznego, jest jakąś „odpowiedzią”, która miałaby posłużyć za antidotum na bezideowość kontrkulturowego ruchu. Z drugiej zaś strony jest również bezforemną substancją, podobną do ciekłego szkła, ze snu o rodzących się kształtach. Oba te aspekty w pracy Agnieszki Polskiej stanowią trzony wizji dzieła sztuki; innymi słowy, ukazują jak ono jest zrobione. Dlatego też rodzi się pytanie czy wyprawa po tajemniczą substancję w istocie nie jest przypadkiem kolorowym marzeniem o idei mogącej się zrodzić z czarno-białego pejzażu aktualnej sztuki?

Odpowiedzi na to pytanie, jak i na kilka innych, szukać będziemy wspólnie z autorką podczas dyskusji, która odbędzie się tuż po projekcji prezentowanych filmów.

         Piotr Pękala

piotr bosacki - projekcja filmów oraz spotkanie z artystą / 23(poniedziałek).04.2012 / godz.18:30 / galeria biała

W ramach kolejnej odsłony projektu ende neu zapraszam na spotkanie z Piotrem Bosackim (ur. 1977), artystą wizualnym, twórcą filmów animowanych, obiektów oraz kompozycji muzycznych. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Poznaniu, pracuje na macierzystej uczelni w Katedrze Intermediów.  Należy do grupy PENERSTWO, był członkiem Grupy KOT.

 W czasie spotkania artysta zaprezentuje zestaw filmów przygotowany specjalnie na tę okazję. Druga, równie istotna część wydarzenia, ma na celu postawienie artysty w krzyżowym ogniu pytań. Wychodząc z założenia, iż postawa twórcza nie ogranicza się jedynie do mniej lub bardziej umiejętnego operowania środkami artystycznego wyrazu, projekt ende neu kładzie nacisk również na drugi biegun takiego podmiotu. Patrząc z tej perspektywy, artysta to również intelektualista tworzący werbalne komunikaty dotyczące tworzonych przez siebie artefaktów, jak i świata w którym żyje, a wszystkie te przemyślenia warte są spisania. Mało tego, projekt traktuje takie publiczne wystąpienia jako swoisty happening i tym samym stawia go na równi z wizualną częścią artystycznej działalności.

 

Dlatego też, szczególnie interesujący w tym kontekście wydaje się być przypadek Piotra Bosackiego. Już w samej strukturze animacji tego autora dochodzi do interesującego połączenia werbalnych narracji z warstwą wizualną, która często sprawia wrażenie dodatku do tego, co ów narrator ma nam do powiedzenia w swoich „intymnych” wykładach. Z tych filozoficznych tekstów wyłania się indywidualny obraz świata. Jego struktura zostaje tutaj dowiedziona niejako na własną rękę. Ten jawnie filozoficzny charakter sztuki Bosackiego przemawia na rzecz jej wyjątkowości. Rzadko opierając się w sposób bezpośredni na tradycyjnych systemach, artysta-filozof formuje swój dyskurs często używając mowy potocznej. On nam to wszystko tłumaczy kreując się ironicznie na domorosłego filozofa bazującego na własnych doświadczeniach, przemyśleniach czy snach. Wszystkie te „mini wykłady” prowadzą do tego, aby na nowo i swoimi słowami wyjaśnić zagadnienia „maksi spraw”. Na przykład w filmie Drakula (2011) narrator tłumaczy erotyczny magnetyzm pięknego ciała, wychodząc od anatomicznie rozrysowanego zmysłu smaku. W Szechinie (2010), korzystając z jednego z kabalistycznych wyobrażeń, artysta wprowadza nas w przestrzeń osobliwego doświadczenia mistycznego. Natomiast w Umiłowaniu życia (2011), Bosacki wywodzi transcendentną naturę świata od tęsknoty za twarzą ukochanej. We śnie można zobaczyć odmienną fizykę twierdzi narrator, po czym dodaje: Gdyby odmienne fizyki nie były wyraźnie zawarte w piśmie nie można byłoby ich nawet pomyśleć.

 

W poniedziałkowy wieczór będziemy mieli okazję dowiedzieć się czegoś więcej o nastroju metafizycznym oraz motywach i emocjach towarzyszących powstaniu tych szczególnych realizacji.

Piotr Pękala

ludomir franczak - spektakl / 20(poniedziałek).02.2012 / godz. 18:00 / galeria biała

ERFT

Kolejnym spotkaniem w ramach cyklu Pasaże Sztuki Najnowszej projektu ende neu będzie prezentacja Ludomira Franczaka, zatytułowana ERFT. Ten multimedialny spektakl równolegle ukazał się również w postaci książki artystycznej. Prezentowany był także w formie wystawy w Galerii Fotografii Muzeum w Gdańsku. Bezpośrednim bodźcem powstania tej realizacji była próba rozwikłania sekretu rodzinnego artysty. Dla potrzeb projektu wcielił się on w rolę Detektywa, który udaje się w podróż do miejsca z którego prawdopodobnie pochodził jego przodek – tytułowy Erft. Wycieczka ta, okazuje się być jednak próbą zrekonstruowania przeszłości. Szperając w archiwach i przeprowadzając wywiady Franczak stara się naszkicować kształt swoich „korzeni”. W efekcie powstaje artystyczna narracja, która uwalniając się od subiektywnej relacji, staje się uniwersalną opowieścią na temat trwałości więzów ludzkiej krwi.

Występują: Emil Franczak, Ludomir Franczak.

Muzyka – Marcin Dymiter (emiter)

Spektakl ERFT został jednym z trójki laureatów SPOTKAŃ 2011 organizowanych przez Fundację Łódzkich Spotkań Teatralnych

ERFT albo KREW

Dawniej dużo podróżowałem, ale w jakiejś chwili pojąłem, że niezależnie od tego, dokąd się wybiorę, w istocie przemieszczam się tylko w obrębie jednej przestrzeni, a ta przestrzeń – to ja sam.

Wiktor Pielewin Mały palec Buddy

Spektakl Franczaka osnuty jest wokół kolei ludzkiego życia. Dlatego też proponuję aby na nie spojrzeć właśnie z tej perspektywy. Życie pojawia się tutaj w przezroczystym kostiumie spektaklu. Dzięki temu patrzymy na krążącą w żyłach krew, której tętno za sprawą „sztuki” (za pośrednictwem „teatralnego” przedstawienia) staje się widoczne, a nie tylko wyczuwalne. Oko artysty jest w tym wypadku ważniejsze od jego dłoni mierzącej puls życia. Spojrzenie okazuje się bardziej przenikliwe niż dotyk.

Podróż Ludomira do źródeł kończy się niepowodzeniem. Detektyw, w jakiego się wciela się artysta, wpada co prawda na ślad domniemanego przodka, ale nigdy nie udaje mu się w rzeczywistości spotkać Erfta. Można więc uznać, że cała wyprawa kończy się fiaskiem. A jednak porażki tej nie wieńczy kapitulacja, ponieważ dokładnie tam, gdzie następuje kres prywatnego śledztwa Franczaka, rozpoczyna się jego publiczna (artystyczna) misja. W tym miejscu artysta wykonuje zwrot w stronę publiczności. Kieruje nim paląca potrzeba opowiedzenia o tym, czego szukał wracając w rodzinne strony. Jednocześnie kieruje nim potrzeba introspekcji. Dlatego Franczak, zamiast wsłuchiwać się w szepty widmowego Erfta, skupia wzrok na samym sobie. Tym sposobem frustrująca prawda o niemożności dotarcia do własnych korzeni, tzn. do początku, bynajmniej nie kończy jego poszukiwań, ale uświadamia mu nieskończoność samego procesu poszukiwania. Uświadomiony w ten sposób artysta-Detektyw zyskuje dystans do swojej misji. Nie dociera wprawdzie do jasnej, niepodważalnej prawdy o swoich początkach, za to udaje mu się dotrzeć w pobliże źródeł, w okolice własnego dzieciństwa. Tam odzyskuje coś z utraconej beztroski. Dzięki temu odwieczna, niemal mityczna powaga jego śledztwa zostanie rozświetlona przez dziecięcą igraszkę. Ducha tej igraszki uosabia sześcioletni syn artysty. Franczak zaprasza go do swojego spektaklu i razem z nim odgrywa przedstawienie, które mogłoby nosić tytuł: „Jak próbowałem odnaleźć naszego przodka”.

Powód, dla którego w spektaklu występuje syn artysty, wynika z samej istoty jego poszukiwań. Tropiony dziadek Erft okazuje się bowiem przodkiem wewnętrznym. Ta figura od samego początku była – i wciąż jest – tożsama z tropiącym ją Detektywem. Ludomir Franczak, przebiegając granice państw w poszukiwaniu swego antenata, goni za samym sobą; ściga własną jaźń. W rezultacie, samotność, jaką czuje przy końcu tej podróży, zamienia się we własne przeciwieństwo – w spotkanie ze swoim Ja. Ta jaźń, pozostająca od czasów dzieciństwa w stanie osobliwego rozdwojenia, odnalazła samą siebie na jednej z węgierskich ulic. Patrzysz, a to wcale nie on, tylko ty jesteś - pisze cytowany we wstępie Wiktor Pielewin.

Można zatem powiedzieć, że Dziadek i Detektyw zostali powołani do życia tak, jak bohaterowie powieści: w celu rozpisania na role wewnętrznego dramatu autora. Erft okazał się kimś w rodzaju hitchcockowskiego McGuffina – nierozwikłaną zagadką, dzięki której dramat nabiera tempa. Mimo, iż tajemnica nie zostanie wyjaśniona, to właśnie dzięki niej bohater może w ogóle rozpocząć śledztwo. Co ważne, wraz z rozwojem fabuły, z pogłębiającym się zaawansowaniem podróży w głąb siebie, sama podróż, samo kumulowanie doświadczeń, staje się celem nadrzędnym. Wobec takiego celu wyjaśnianie tajemnic, dostarczanie odpowiedzi, staje się mniej ważne od samego procesu zapytywania, który twórczo pobudza ciągłe metamorfozy tożsamości bohatera-autora. W tej sytuacji kwestia jednoznacznego definiowania tożsamości schodzi na dalszy plan. Dlatego w filmie Franczaka miejsce widmowego Dziadka zajmuje na pewien czas kobieta nazywana Babcią. Kobieta okazuje się być postacią równie widmową jak Dziadek, tajemniczy węgierski lekarz. Franczak, odsłaniając splątaną strukturę swoich korzeni, z dziecięcą dezynwolturą krzyżuje tropy i mnoży ciągi urwanych wątków. Potem uzupełnia je wyimaginowanymi dalszymi ciągami. Prezentowana przez artystę (auto)biograficzna opowieść jedynie z pozoru odzwierciedla prawdziwą historię rodzinnych losów rozgrywających się w pochłoniętej wojną Europie. Szczeliny faktograficznej struktury artysta uzupełnia quasi-bajkowymi sekwencjami. W efekcie tych zabiegów powstaje heterogeniczna opowieść, w której mieszają się nie tylko ludzkie losy, lecz także poetyki oraz materiały filmowe. Prawdziwe perypetie sąsiadują tu z przygodami wymyślonymi przez artystę. Reportaż przeradza się w baśń, a fotograficzne archiwalia przenikają się ze scenami aranżowanymi w atelier Franczaka. Jest to działanie nieprzypadkowe. Dzięki niemu Franczak próbuje odzwierciedlić strukturę środkowoeuropejskiej tożsamości – jej specyficzny krwiobieg.

SZTUKA czyli ŻYCIE?

Mnogość estetyk i środków artystycznego wyrazu, z którymi konfrontuje nas artysta w ramach projektu „ERFT”, to świadectwo próby rekonstrukcji czegoś, co nie może i nie powinno być zrekonstruowane w jednolity i jednoznaczny sposób. Narracja skomponowana z faktograficznych, często nie przystających do siebie fragmentów, tworzy w tym przypadku indywidualną artystyczną wypowiedź, stanowiącą metaforę kulturowej wieloznaczności.

Śledztwo; podróżowanie odbywające się (tak, jak w książce Pielewina) w obrębie własnej jaźni, odbyło się i zostało odwzorowanie w horyzoncie fantasmagoryczno-poetyckim. Końcowym efektem dochodzenia do wielowymiarowego obrazu własnej tożsamości nie może być więc bezosobowy policyjny raport. Bohater Franczaka wymyka się (na szczęście?) z sieci obiektywnego (tzn. uprzedmiotawiającego) dyskursu. Wewnętrzny Detektyw nie ponosi jednak porażki. Jest w bowiem na tyle skuteczny, że w wyimaginowanych Węgrzech, w gąszczu losów, perypetii i tożsamości, odnajduje ziarno dziecięcego niepokoju i dziecięcej radości. Kto wie, może ta radość wykiełkuje też w duszach widzów? W sprzyjających okolicznościach mogliby oni delektować się spektaklem odzwierciedlającym dynamikę życia, radośnie musującego w żyłach Europy Środkowej

Specyfika tego spektaklu nadaje występującym w nim bohaterom specyficzną cechę. Wszyscy oni – tak długo, jak trwa widowisko – wydają się „przezroczyści”. Dzięki temu widzimy krążący w nich wspólny krwiobieg (dziecko bawiące się jeżdżącą w kółko kolejką to jedna z kluczowych obrazów w spektaklu Franczaka).

Dopóki życie trwa, dopóty krew (radość, niepokój, nadzieja itd.) krąży nam w żyłach. Autor filmu mógłby (powinien) jednak zadać pytanie: co w takim razie pozostanie po mnie?

Odsuwając na bok wszystkie dostępne soteriologiczne wizje, mógłby po prostu uznać za prawdę, że jego krew krążyć będzie we krwi jego dziecka, a on sam żyć będzie jedynie w pamięci swoich dzieci – jako Erft. I pewnego dnia jego wnuk wyruszy w podróż i zacznie go szukać, podobnie jak on zaczął niegdyś szukać swojego Dziadka.

Czym byłaby relacja z takiej podróży? Cóż… Mogłaby przybrać formę przypowieści w stylu Solaris. U Lema pewien astronauta spotyka na obcej planecie swą zmarłą żonę. A raczej nie tyle ją, co jej żywy obraz wydobyty z jego duszy i zmaterializowany w zagadkowym celu przez tajemnicze siły. W tej paraboli przyszłość ocala (może nawet na nowo rodzi) przeszłość, która nie chce być zapomniana. Czy obietnica takiego ocalenia kryje się w oczach dziecka patrzącego na nas z plakatu anonsującego spektakl zatytułowany „ERFT”?

Piotr Pękala